‘Aan de grens’ zo heet het ouderlijk huis uit Anna’s jeugd. Een voormalig pension in een villawijk in Beek, een dorp aan de Romeinse heerweg van Maastricht naar Tüddern en vernoemd naar de Keutelbeek die door het dorp stroomt. Keutel in de betekenis van klein.
Een geringe, doorwaadbare waterloop in een dorp aan de rand van een Mariabos, dat is de plek waar Anna opgroeit. Een villa omdat haar vader het grote gezin van twaalf kinderen moet huisvesten en hij niet meer in de nabij gelegen mijnkolonie wil wonen. Hij is mijnwerker maar wil voor zijn kinderen een betere toekomst. De vader vindt de wereld een gevaarlijke plek en maakt van zijn huis een veilig kinderparadijs, met een speeltuin en zelfgegraven zwembad. En een hek, een groot hek rond de tuin met een poort die ’s avonds op slot gaat. Een huis als een burcht.
‘Een vaste burcht is onze God’ staat op de gevelsteen te lezen van het gebouw dat door Alphons Boosten in 1931 ontworpen is als protestants tehuis met ontspanningsruimten en toneelzaal. Anna kan vanaf de overkant van de straat vanuit haar appartement het gebouw – een rijksmonument – bewonderen.
In de geschiedenis van de stad verschijnt eerst de burcht in een landschap. Wie in de burg(t) woonde was burger. De moderne burchtwal is onzichtbaar en burgers hebben er geen last van. Ze kunnen ongehinderd vrij binnen en buiten. Na bewijs van burgerschap want de stadspoorten van de burcht zijn vervangen door de gates van de luchthavens. De niet-burgers hebben er wel last van. Europa is een burcht met muren en water eromheen. Fortress Europa is geen beeldspraak. Europa is de strenge vader uit Anna’s jeugd. De vader die zijn kinderen wil behoeden voor de boze wolf. Maar deze begrijpelijke beschermdrang is een nietsontziend uitsluitingsmechanisme.
Wie geen burger is – wie buiten de burcht valt – is rechteloos. Ooit zal een historicus in de verre toekomst dit tijdperk veroordelen, zegt Lieven de Cauter, vanwege de systematische uitsluiting van het grootste steeds grotere deel van de wereld. We wisten het niet, zullen we zeggen, maar hij zal ons veroordelen dat we de god, die een vaste burcht voor iedereen biedt, vermoord hebben.
Anna woont in Mosa Trajectum, een doorwaadbare plek in de rivier; Maastricht, in een huis dat uitkijkt op een voormalig pension. Anna is burger. Na de strenge jeugd in het dorp met de poort op slot – het breer, van het Franse barrière – is ze zich nog steeds bewust van het gevoel van vrijheid als ze ’s avonds een wandeling maakt door de stad en ze naar believen haar eigen voordeur kan openen en sluiten.
De niet-burgers op zoek naar een veilige burcht en een betere toekomst voor hun kinderen staan aan de grens van Mare Nostrum – Onze Zee. Niet doorwaadbaar. Ze steken de Middelandse zee over in rubberboten in plaats van met de veerboot omdat Europa – de strenge vader – de grens gesloten heeft. De historicus van de toekomst? Hij zal ons erom veroordelen.
‘Aan de grens’ van Rikie Gorissen is uit 130 inzendingen verkozen tot winnares van de columnwedstrijd van Het Geschiedenisplatform Limburg in samenwerking met Dagblad De Limburger/Limburgs Dagblad. In het kader van de Maand van de Geschiedenis nodigde zij iedereen uit om een column te schrijven over grenzen en de vrijheid. De winnende column werd op 1 oktober tijdens de start in Centre Céramique bekendgemaakt.
